بررسی تغییرات مکانی روی، سرب، کادمیم و نیکل در خاک های سطحی بخشی از استان قم

در سال های اخیر تجمع عناصر سنگین در خاک در بسیاری از نقاط جهان به یک مشکل زیست محیطی مهم تبدیل شده است. عوامل مختلفی در افزایش عناصر سنگین به خاک و در نتیجه آلودگی آن نقش دارند که از جمله می توان به فعالیت های صنعتی و کشاورزی اشاره نمود. آلودگی خاک به عنوان جزیی از اکوسیستم می تواند به آلودگی آب و هوا منجر شده و در نهایت آلودگی زنجیره غذایی را به دنبال داشته باشد. در ارتباط با وضعیت پراکنش عناصر سنگین در استان قم اطلاعاتی وجود نداشته و این مطالعه با هدف ارزیابی و تهیه نقشه پراکنش عناصر روی، سرب، کادمیم و نیکل در دو شکل کل و قابل جذب در بخشی از استان قم انجام گرفت. تعداد 209 نمونه مرکب خاک سطحی (0-10 سانتیمتری) از منطقه ای به وسعت 1054 کیلومتر مربع برداشته شد. موقعیت نقاط با gps تعیین و کاربری نقاط نیز ثبت گردید. فاصله بین نقاط نمونه برداری در اراضی کشاورزی و شهری 5/1 * 5/1 کیلومتر و در اراضی بایر 0/2 * 0/2 کیلومتر در نظر گرفته شد. پس از آماده سازی نمونه های خاک در آزمایشگاه، مقدار کل (قابل عصاره گیری با اسید نیتریک 5 نرمال) و قابل جذب (قابل عصاره گیری با dtpa) عناصر با استفاده از دستگاه جذب اتمی مدل پرکین المر 3030 تعیین شد. برخی از ویژگی های خاک مانند قابلیت هدایت الکتریکی، ph و بافت خاک نیز در نمونه ها اندازه گیری شد. واریوگرام های همه جهته عناصر مذکور توسط نرم افزار variowin ترسیم گردید. به دلیل عدم دستیابی به ساختار مناسب تغییر نما در مورد کادمیم کریجینگ و تهیه نقشه در مورد آن صورت نگرفت. الگوی کروی بهترین مدل برازش داده شده برای این متغیرها می باشد. میانیابی در بلوک هایی با ابعاد1000*1000 متر به روش کریجینگ نقطه ای و با نرم افزار wingslib صورت گرفت و به منظور تعیین دقت تخمین های انجام شده از mee، msee و ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید که نتایج حاکی از دقت نسبتاً خوب مقادیر تخمین زده شده می باشد. بر اساس نقشه های پراکنش سرب و روی در دو شکل کل و قابل جذب به نظر می رسد عامل موثر بر روند افزایشی این عناصر، نوع کاربری بوده زیرا در مناطق شهری مقدار این عناصر به طور معنی داری بیشتر از کاربری های دیگر بود. ماده مادری و توپوگرافی منطقه موثرترین عامل در افزایش غلظت نیکل در منطقه به شمار می رود. ارتباط معنی داری میان قابلیت هدایت الکتریکی و پ-هاش با سایر پارامترهای مورد مطالعه حاصل نشد. به طور کلی اراضی منطقه مطالعاتی آلودگی جدی به عناصر سنگین را نشان ندادند ولی شواهد حاکی از آن است که منطقه به سوی آلوده شدن پیش می رود.